Бастакы саха оҕо литературатын суруйааччылара.
Саха литературата аан-бастаан саҕыллан аана аһыллыаҕыттан, Алексей Елисевич Кулаковскай - Өксөкүлээх Өлөксөй "Оскуолаҕа" "Кутуйах", "Куоска" диэн хоһоонноруттан саҕалаан, үгүс суруйааччы кырачаан ааҕааччыга айымньыларын анаан суруйдахтара. Саха литературата Сахабыт сиригэр үөрэх өссө тарҕана илигинэ саҕаламмыта.
Аан-бастааҥы оҕоҕо аналлаах кинигэлэр - оччолорго саҥа
үөрэх тарҕанан эрэр дойдубутугар бастакы учебниктар буолбуттара. Бары билэрбит курдук, В.М.Ионов, С.А. Новгородов, Н.Е.Афанасьев, П.А.Слепцов "Сахалыы сурук-бичик", "Сурук-бичик", "Ааҕар кинигэ" диэн үөрэххэ аналлаах кинигэлэри 1922-1924 сс. таһааттарбыттара. Манна норуот уус-уран айымньытыттан ылыллыбыт остуоруйалар, хоһооннор киирбиттэрэ. Нуучча суруйааччыларын тылбаастарын туһаммыттара. Холобура, 1922 с. тахсыбыт "Бастааҥы сурук-бичик" кинигэҕэ барыта 16 кыра кэпсээннэр уонна хоһооннор киирбиттэр. Семен Новгородов "Баҕа аттаммыта", "Кэччэгэй", "Кутуйахтар ыраахтааҕылара " о.д.а. норуот остуоруйаларын, кэпсээннэрин оҕоҕо өйдөнүмтүө, кэбэҕэстик тиийимтиэ тылларынан суруйан таҥан киллэрэр. Бу аан бастакы саха оҕолоро төрөөбүт тылларынан литератураны кытта билсиһиилэрэ буолбута.
.jpg)
1925 с. Н.Е.Афанасьев, П.А.Слепцов, Вера Давыдова таҥаннар "Саҥа суол" диэн 1-кы группаҕа аналлаах учебник оҥороллор. Манна автордар бэйэлэрэ суруйбут кыракый кэпсээннэрэ уонна фольклор айымньылара киирбиттэр. 1926 с. иккис чааһа тахсар. Дьэ манна балачча элбэх кэпсээннэр, хоһооннор, уачаркалар бэчээттэммиттэр. Ити курдук, 3,4,5 чаастара тахсар. Бу балар учебникка толору эппиэттиир кинигэлэр буолан кэрэхсэммиттэр.
Онон бу үөрэх кинигэлэрэ оҕо литературатыгар аан-бастаан куорсун аспыт кинигэлэринэн ааҕыахха сөп.
1934 с. бүтүн союзтааҕы съезд ыйыытынан Саха сирин суруйааччыларын 1 конференцията буолар. Онно саҥа тэриллибит союз оҕо литературатын сайыннарар, эдэртэртэн оҕоҕо анаан суруйааччылары бэлэмниир соругу ылынар. Кинигэ издательствотыгар оҕоҕо аналлаах салаа арыллар.
Биллэн турар бу оҕо литературата сайдарыгар улахан олук буолбута.
Өссө биир улахан өйөбүлүнэн биллэн турар, олохтоох периодика таһаарыылара буолбуттара. Ол курдук, 1923 с. тахсыбыт "Кыым", "Хотугу ыччат", 1926 с. тахсар "Чолбон" сурунаал уонна 1936 с. тахсар "Бэлэм буол" хаһыаттар боччумнаах көмөнү оҥорбуттара. Манна Эллэй, Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Күн Дьирибинэ, Архип Абаҕыыныскай курдук суруйааччылар оҕолорго аналлаах айымньыларын таһааттарбыттара.
Сэрии иннинээҕи сылларга аан бастакы оҕо суруйааччылара саха литературатыгар киирбиттэрэ. Ол Вера Дмитриевна Давыдова, Калисфена Ивановна Платонова, Николай Кирикович Седалищев-Дьүөгэ Ааныстыырап уонна Анна Денисовна Неустроева буолаллар.
Вера Давыдова уонна Калисфена Платонова туһунан матырыйаал, суруйуу олох аҕыйах. суоҕун да кэриэтэ.
Вера Дмитриевна Давыдова - саха дьахталларыттан биир бастакынан уус-уран литератураҕа поэзия жанрыгар үлэлэспит, бастакы оҕо суруйааччыларыттан биирдэстэрэ. Сахалыы тылынан үөрэх саҥардыы тэнийэн эрэр кэмигэр саха оскуолаларыгар үөрэх кинигэлэрин оҥорсубут улахан үтүөлээх методист учууталынан буолар. Кини оҥорсубут "Саҥа суол" диэн оҕо үөрэнэр кинигэтэ 1925, 1926 уонна 1927 сылларга үс кинигэнэн бэчээттэнэн тахсыбыта. Бэйэтэ ол кинигэлэригэр оҕолорго анаан хоhооннору, кэпсээннэри суруйталаан бэчээттэппитэ. 1930 сыллаахха Вера Давыдова "Ааҕар кинигэни" оҥорон бэчээттэппитэ. Онон сахатын норуотун иннигэр үөрэх, билии барҕатыгар улахан өҥөлөөх киhинэн буолар. 1975 с. Саха сиринээҕи кинигэ издательствота Вера Давыдова "Оҕолорго" диэн хоhооннорун кинигэтин таhаарбыта.
Калисфена Ивановна Платонова - алтынньы 1 күнүгэр Мэҥэ-Хаҥаласка 2-с Наахара нэһилиэгэр төрөөбүт.
1938 с. Дьокуускайдааҕы учуутал институтун бүтэрэн төрөөбүт улууһугар Хаптаҕай орто оскуолатыгар историгынан анаммыт. Наахара оскуолатын биир маҥнайгы директора.
1938 с. Дьокуускайдааҕы учуутал институтун бүтэрэн төрөөбүт улууһугар Хаптаҕай орто оскуолатыгар историгынан анаммыт. Наахара оскуолатын биир маҥнайгы директора.
Никифор Кирикович Седалищев-Дьүөгэ Ааныстыырап баара-суоҕа түөрт-биэс сыл иһигэр сүүрбэччэ кэпсээни, "Лоокуут уонна Ньургуґун" диэн сэһэни, биир пьесаны суруйан хаалларбыт. Ити үксэ "Бэлэм буол" хаһыакка үлэлиир кэмигэр эбит.
Кини 1941 сыллаахха оҕо хаһыатын тиһэх нүөмэрин таһаараат, төрөөбүт дойдутун көмүскэһэ кыргыс хонуутугар барбыта уонна ол хааннаах хабыр хапсыһыыттан төннүбэтэх.
Неустроева Анна Денисовна - Оҕо суруйааччыта, cахаттан бастакы дьахтар суруйааччы, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, фольклору хомуйааччы, общественнай диэйэтэл.
Аан бастакы кэпсээнэ "Албын", 1936 с. суруйбута. "Тиргэһиттэр" диэн бастакы бэчээттэммит кэпсээнэ (1938) биһирэбили ылбыта, хрестоматияларга киирбитэ. Итини таһынан "Таарымта", "Куттамсах куһаҕан", "Ороһукаан", "О5олор", "Саьыл, эһэ уонна оҕо", "Тураахтар", "Ходуһа дьүһүнэ", "Оҕонньордоох эмээхсин", "Кэһии" кэпсээннэрин, остуоруйаларын суруйталаабыта.
Кэпсээннэрин хомуурунньуктара 1939, 1945, 1962 уонна 1994 сыллардаахха тахсыбыттара. 1945 с. "Кырдьык кыайар" диэн кинигэтин таһаартарбыта. Онно М. Т. Шараборин-Кумаров, Н. И. Степанов, И. И. Бурнашов - Тоҥ Суорун, П. П. Ядрихинскай - Бэдьээлэ уонна да атын норуот ырыаһыттарын айымньыларын киллэрбитэ.
Кэпсээннэрин хомуурунньуктара 1939, 1945, 1962 уонна 1994 сыллардаахха тахсыбыттара. 1945 с. "Кырдьык кыайар" диэн кинигэтин таһаартарбыта. Онно М. Т. Шараборин-Кумаров, Н. И. Степанов, И. И. Бурнашов - Тоҥ Суорун, П. П. Ядрихинскай - Бэдьээлэ уонна да атын норуот ырыаһыттарын айымньыларын киллэрбитэ.
