Уйгулаах сайыны көрсө ыһыахтар сир аайы ыһыллан бардылар. Быйыл Ньурба түмсүүтүн үбүлүөйдээх ыһыаҕа Нам улууһугар Хамаҕаттаҕа тэрилиннэ. Төһө да дойдуларыттан ыраах олордоллор, төрүт буор ахтылҕанын таһааран көрсүһэн, кэпсэтиһэн, сэргэхсийэн бардылар. Самаан сайын ыһыаҕыттан күүс-уох эбинэн, үөрдүлэр-көттүлэр.

     Кэскиллээх ыһыах аһылыгыттан Ил Түмэн депутата Григорьева А.А., Прокопьев В.М., Винокурова А.А. астылар. Депутаттар *Биһиги норуот талбыт дьонобут, онон ханнык да улууска олордоргут эһиги иннигитигэр үлэлиибит* - диэбиттэрин дьон-сэргэ үөрэ ылынна. Ыһыах сиэрин-туомун толорон, киирии ыһыахха *Ньурбакаан* уопсастыбаннай түмсүү (сал. Николаева А.А.) ыҥырыллан ыалдьыттаата. СӨ үтүөлээх учуутала Тихонова А.П. эдэрдэргэ туһаайан Нам улууһугар үлэлии-хамсыы сылдьар дьон ситиһиилэринэн киэҥ туттарын эттэ. Кэлбит ыалдьытыгар концерт көрдөрөн, саха ьаЅ»ын күрэҕэр кытта, оһуохай түһүлгэтин төрүттээн, бэрт сэргэхтик кыттан, астыннылар. Күн-дьыл да анаабыт курдук туран биэрдэ. Ыһыах аһа-үөлэ дэлэйдик тардыллан, дьырылыы сылдьар биэ кымыһын ыймахтаан, хартанан хадаҕаланан, буотарах миинин иһэн, хаан сиэн, хоторуллубут эти айахтара ыларынан сиэн үөрэн-көтөн бардылар.

     Ыһыах көрүгэр эдэриттэн-эмэнигэр тиийэ кыттыстылар. 5 саастаах Таня Яковлева *Дьиэ кэргэн* туһунан ыллаан бириискэ тигистэ. *Уһун суһуох* күрэҕэр 9 тутум 3 сүөм суһуохтаах Мария Алексеева *Доминикас* парикмахерскайтан туоһу сурук (сертификат) тутан үөрдэ. Саха таҥаһыгар оҕолортон Сеня Мальцев, Виолетта Фадеева, улахан дьоҥҥо Алексей Тихонов, Эмилия Саввинова бастаатылар. Далбар астаах хотунунан Павлова З.М. буолла, ону сэргэ дьэрэкээн быысапкаһатынан билиннэ.

     Саамай аҕа саастаах кыттааччынан 82-с хаарын санныгар уулларбыт үйэтин тухары медсестранан үлэлээбит Павлова З.М. буолла.

   Ыһыах ырыатын-тойугун Обутова Дайыына, Николаева Ирина иилээн-саҕалаан ыыттылар.

  Оһуохай ыһыах киэргэлэ, туллар тутааҕа буолар. Онон тоҕуһуктуур туоналаах, сэттэкэлиир чэчирдээх түһүлгэлиир оонньууну республика биллэр оһуокайдьыта Мария Бессонова чөллөркөй оһуохайа уһунунан дьон-сэргэ махталын  ылыан ылла. Эдэртэртэн Ирина Николаева тойугунан доҕуһуолламмыт оһуохайа кэнэҕэһин кэскиллээх буолара саарбахтаммат. Республика бастыҥ оһуокайдьыта Дэлиэнэ Иванова ыччат дьону алҕаан туойан, этэр дьикти тыллары эҥээритэ ыллаата уонна сыаналаах бирииһинэн бэлиэтэннэ. Бу строкалары суруйбут киһи да маппата, *миигиннииин биэс хааһах* диэбиккэ дылы хаалсыбакка киирсиһэн бириискэ тигистэ.

     Ньурбабыт ытыс саҕа буорун аукциона бэрт былдьаһыылаах буолла. Кимиэллээх киирсии кэнниттэн ытыс буор Винокуров И.Н. тигистэ. Аукционтан киирбит харчы элбэх оҕолоох Лебедевтэр дьиэ кэргэҥҥэ бэрилиннэ. Маннык улахан көрсүһүүлэри, ыһыахтары тэрийэргэ сүбэ-сргу, элбэх үп-харчы эрэйиллэр. Биир дойдулаахтарбыт түмсэн, көмөлүсүһэн, сомоҕолоһон бир санаанан тэрийиллэрэ кэрэхсэбиллээх. Маны тэрийээччилэринэн уруккута Хамаҕатта баһылыгын солбуйааччыта Местникова Людмила Николаевна, Егоров Б.Н., Винокуров И.Н., Соловьев Н.Ф., Григорьев В.В., Афанасьев А.С., Никофоров В.В. ааттаталыыр тоҕоостоох. Эдэрдьон чахчы дьоннорун ту»угар бэриниилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьаллара хайҕаныах эрэ тустаах. Ыһыахтан кэлэн иһэн Нам улууһун кыраныыссатыгар саҥа ыал буолбут Аполлон уонна Роза Герасимовтары көрсөн, тойуктаан алҕаан, оһуохайынан түмүктээн эдэрдэргэ соһуччу бэлэх буолла.

     Бары да дьоллоох буолуҥ, этэҥҥэ сылдьыҥ, күөх Ньурбаны өрө тутан үлэлээҥ-хамсааҥ.

     Быйаҥнаах сайыны үөрэ-көтө көрсөн, күүс-уох ылынан кэскиллээҕи тэнитиҥ, үтүөнү үксэтиҥ.

Ефремова Л.В.

   Саха театрын артыы»а - РФ үтүөлээх артыыһа, саха Республикатын норуодунай артыыһа Анна Ивановна Кузьмина Бүтүн Арассыыйатааҕы "Кыһыл Көмүс маасканы" ылан саха дьонун үөрүүтүн үксэттэ. Анна Ивановна сүүс биэһэнтэн тахса оонньообут оруоллара сөҕүмэр дьиктилэр, араастар уонна умнуллубаттар.

 Мин кэнники киниэхэ анаан туруоруллубут (авт. Лидия Всасильева) "Хаһан даҕаны...?! спектакльга тохтуом этэ. Кырдьык даҕаны ханнык баҕарар киһи дууһатын кылын таарыйар, долгутар уобарас арыллыбыт. Туруорааччы режиссер Руслан Тараховскай.

 Спектакль сүрүн проблемата дьиэ кэргэн уонна дьахтар дьылҕата, биир бүтүн олох арыллыыта. Дьиэ иһинээєи көстүү дьахтар соҕотохсуйуутун, курус санааҕа куустарыытын көрдөрөр. Кини олоҕо бүтүннүү хараҕар көстөн кэлэр.

 Манна киин куоракка үөрэнэр оҕолор дойдуларын ахтан, дьиэлэригэр тиийэн, төрүт астарын аһыылларын саныыллара биир туһунан кэпсээн буолуон сөп.

 Соҕуруу куорат, эдэр саас, үөрэх, сайын, куйаас күн, сөтүөлээһин уонна тапталлааҕа ууммут яблокота...

 Верочкалаах (арт. Айта Лавернова) Юра (арт. Игорь Говоров) истиҥ иэйиигэ ылларан ыал буолуулара... Кинилэр инники ыра санаалара, тапталга бэриниилэрэ, бэйэ-бэйэлэригэр тардыһыылара күүстээх. Аан бастакыттан даҕаны Верочка кыыс уолга атаахтаан, төһө даҕаны сөтүөлүү барсыан баҕарбытын үрдүнэн *мин эһигини кытта барсыбаппын диэн кыккыраччы аккаастаныыта уоллаах кыыс сыһыаннарыгар бастакы конфлигынан буолар. Кыыс уолу тургутан көрөҕүнэ  "мин барбатахпына кини хайдах буолуой? " диэн санааттан саҕаланар.

 Юра кыыһы сөбүлэһиннэрэ сатаан "Сөп диэриий" диэн ылыннарар тыла күннээҕи туттар тылбыт буолан өйдөнүмтүө, судургу. Ол эрэн конфликт төрүтүнэн буолара саарбахтаммат. Верочка ыра санаатыгр кылам гынар ис туруга буолар-буолбат санааҕа тириэрдэр. Кини былааныгар икки уол оҕолонон, кыыстанан дьиэҕэ олоруохтааҕын булгуччу быһаарар. Онуоха Юра соһуйан: "Талбыт идэҕинэн оччоҕо үлэлээбэккин дуо?" диэбитигэр күлэн кэбиһэр.

 Салгыы эдэр ыал дойдуларыгар төннөн дьиэ-уот тэринэллэр. Вера (арт. Елена Сергеева-Румянцева) бэртээхэй дьиэ хаһаайкатыгар кубулуйар. Талан ылбыт идэ таах хаалар, олоҕун оҕолоругар, кэргэнигэр аныыр. Юрий Васильевиһы (арт. Дм.Михайлов) атын сиргэ тэрилтэ салайааччытынан аныыллар. Вера кыыһын үөрэттэрэр сылтаҕыран, кэргэнин кытта көһүспэт. Биир сиртэн тэйбэтэх, "ойуурга сылдьыбатах", тугу да көрбөтөх Николай Габышев  "Кыһыл Сыыр Дьэбдьиэтигэр" тэҥниибин. Ол эрэн соҕуруу үөрэнэ сылдьыбыт киһи кэм атын буолуохтааҕа буолуо. Бэл, Юрий Васильевич дьиэтигэр кэлэн күөх тыаҕа шашлыктыы ыҥырбытыгар барсыбат. Вера бу сырыыга олоҕор туох эрэ буолуохтааҕын ис иминэн таайар. Оннук да буолуохтааҕа саарбахтаммат. Кэргэнэ Юрий Васильевич атын сиргэ соҕотоҕун хаалан сылаас сыһыаҥҥа наадыйара бааламмат. өлүү түбэлтэлээх кини суолугар сытыы, сырбаҥ татакай эдэр дьахтар (арт. Ильяна Павлова) көстөн, ыал олоҕун отуорун ыһар. Сымыйанан эр киһиттэн "ыарахан буоллум" диэн тумалаан биэрэр. Вера Сергеевна таптыыр киһитэ таҥнарбытын, уолҕамдьы санаатыгар ыктаран бырастыы гыммат, кэргэнин дьиэтиттэн үүрэр. Уонна арахсан баран 35 сыл устата баҕар биирдэ эмит төлөпүөннүө, ааммын тоҥсуйуо диэн эрэнэ кэтэһэр, саныы сылдьар. Вера Сергеевна бу кэмҥэ киниэхэ ким эмэ өй уган "бырастыы гын" диэн сүбэлээбитэ буоллар дуу дии саныыр, саарбахтыыр. Онон манна көстөр төлөпүөн - кэтэһии, күүтүү эрэнии символа буолар. Соҕотохсуйуу, сорсуйуу, кэлэнии, саарбахтааһын уонна "Хаһан даҕаны...?!" диэн тыл сүрүн герой мунуутугар тириэрдэр. Бүтэһигэр  эр киһи өлөн баран дьиэтигэр кэлиитэ - эдэр сылдьан "мэлдьи бииргэ буолуохпут уонна биир күн өлүөхпүт" диэн бэрсибит тыллара туолааһына - таптал күүһүн көрдөрөр.

 Көрөөччү геройу кытта тэҥҥэ кыһалҕаны үллэстиитэ - бу артыыстар үрдүк маастарыстыбаларыттан үөскүүр. Манна туттуллар символлар (яблоко, төлөпүөн) автор булумньутунан буолаллар. Бу спектакль киһи хаһан да буоллун, күннээҕи олоҕор чугас дьонугар иһирэхтик, сэргэхтик сыһыаннаһарга үөрэтэр. Бэйэмсэх сыалтан өһүөннээн кыра да соҕустан тэптэрэн кыыһырсыы, тэйсии баар буолар. Түөрэҥнээбэт принциптэн тэйэн, дириҥ тус санааны уларытан, таптыыр киһигэр истиҥник сыһыаннаһан дьоллоох олоҕу ситэрэн биэриэххэ.

  Бу спектакльга Анна Ивановна Кузьмина биир күүстээх көрөөччүнү долгутар уобараһа буолла. Дьоллоохтук сырыт, этэҥҥэ буол, өссө да көрөөччүлэргэ саҥа, сонун оруолларда бэлэхтии тур.

      Людмила Ефремова