вторник, 13 мая 2014 г.

  Этэр тыл, саҥарар саҥа киһи ис эйгэтин, өйүн санаатын көрдөрөр, бэлиэтиир. Саха тыла олус баай, уус-уран, бэйэтэ туспа дириҥ историялаах, түҥ былыргыттан силис-мутук тардар  кырдьаҕас тыл буолар. Аҥардас олоҥхобут тылын-өһүн ылан көрүөх. Дэлэҕэ даҕаны саха тылын, фольклорун маҥнайгы үөрэтээччилэрэ, чинчийээччилэрэ О.Н.Бетлингк, Э.К.Пекарскай, С.В.Ястремскай, В.Л.Серошевскай о.д.а. сөҕүөхтэрэ- махтайыахтара дуо?
 Ити учуонайдар үөрэппит, ырыппыт кэмнэриттэн ыла элбэх сыл ааста, олохпут сайдан иһэр, инники диэки дьулурҕатык, тэтимнээхтик хардыылыыр. Ол аайы биһиги туттар тылбытыгар, саҥарар саҥабытыгар саҥа өйдөбүл киирэн иһэр. Ол быыһыгар, биллэн турар, сорох киириэ да суох  тыл киирэр, сорох умнуллуо суох да тыл умнуллар.
 Биһиги тылбытыгар ордук нуучча тылын сабыдыала улахан. өссө 1928 сыллаахха, Алтан Сарын суруйан турар: *Тыл даҕаны син туттар сэп кэриэтэ, онон бу билиҥҥи олох быһыытыгар үрдүкү тупсаҕай (совершенный) массыынанан киһи үгүс үлэни толорон, тосхолун дөбөҥнүк ситэрин кэриэтэ, тупсаҕай тыл көмөтүнэн киһи эмиэ эрэйэ суох дөбөҥнүк бары наадатын ситиэхтээх. Ону өйдөөн тураммыт, биһиги даҕаны бэйэбит тылбытын бу сибилиҥҥи олох хараҕар сөп түбэһэр гына барҕардан, сайыннаран, тупсаран иһиэх кэриҥнээхпит*- диэн.
 Алтан Сарын эппитин курдук, төрөөбүт тылбытын сайыннарыы боппуруоһа билигин суолтата улахан, үгүс үлэни, чинчийиини эрэйэр. Хомойуох иһин, билигин тылбыт наар үчүгэй эрэ өттүтүнэн сайдан иһэр диир кыахпыт суох. Аһара түһүү, нуучча тылынан олус үлүһүйүү баар. Эдэриттэн эмэнигэр, кыратыттан кырдьаҕаһыгар тиийэ нууччалыы-сахалыы бутуйан саҥарыы күннээҕи олохпут дэлэй көстүүтэ буолла.  Биир өттүнэн төрөөбүт тылбытын сыыһырдан-дьадатан эрэрбитин өйдүүргэ дылыбыт, иккис курдук эмиэ да онно улахан суолта уурбаппыт.
  Саха тылын дьадаҥы ыарахан, өйдөммөт, киҺи саныыр санаатын, толкуйдуур толкуйун кыайан эппэт, толору тиэрдибэт диир дьоннор баар буолааччылар. кинилэр нуучча тылын нууччалыы саҥаралларын нуучча тылын кыбытан, тылларын "чопчулуулларын", йдөнүмтүө" оҥороллорун ордороллор. Итиннэ өссө П.А.Ойуунускай эппиэттээн турар: "Дьон үгүс өттүлэрэ этэр этилэр: саха тылынан киһи саныыр санаатын толору эппэт, тылбыт дьадаҥыта бэрт,- диэн суруйар да дьоммут муҥатыйар этилэр: тылбыт тырымныыр күлүмэ, кырааската суох диэн...
  Хайа да омук ыанньыйбыт санаата тылынан түмүллэн этиллибэккэ буолбат этэ. Онон саха да омук тылынан саныыр санаа этиллибэт сокуона суох буолуо - диирим...
  Былыргы олох уларыйан испитэ үгүс үйэтэ буолан эрэр, онон саныыр санааны билигин даҕаны тылынан дьүһүннээн этэргэ бириэмэтэ кэллэҕэ буолуо дии саныыбын" - диэн.
  Билигин сахалыы тылынан саҥарыахтааҕар, төрүт да төрөөбүт тылларын билбэт дьон элбэхтэр.
  Сахалыы ыраастык саҥарыы, тылбыт дьылҕатын, сүппэккэ-өспөккө сайдыаҕын туһунан биһиэхэ маннык кинигэлэри ааҕыаххытын сөп:







   


Комментариев нет:

Отправить комментарий